Η Θεωρία της Αισθητηριακής Ολοκλήρωσης
Η αισθητηριακή ολοκλήρωση είναι η βασική ανθρώπινη λειτουργία οργάνωσης του αισθητηριακού ερεθίσματος με σκοπό τη χρήση του από τον άνθρωπο. Η αυτόματη – αυτονόητη λειτουργία που εκδηλώνεται στο Κεντρικό Νευρικό Σύστημα, σε μια καλά αμοιβαία επεξεργασία και ρύθμιση είναι η βάση και οι πυλώνες που θα στηριχθεί όλο το οικοδόμημα της επιβίωσης, της οργανωμένης λειτουργίας (Oetter 2003).
Οι αισθήσεις εργάζονται μαζί για να καταγράψουν, να συγκρίνουν και να οργανώσουν τα αισθητηριακά ερεθίσματα που εισέρχονται και να δώσουν αντίδραση. Εξαιτίας της αισθητηριακής ολοκλήρωσης δρούμε και αντιδρούμε αποτελεσματικά.
Μέσω των αισθητηριακών υποδοχέων λαμβάνουμε αισθητηριακά ερεθίσματα και τα επεξεργαζόμαστε. Οι υποδοχείς αυτοί βρίσκονται στο δέρμα, τους μύες, τις αρθρώσεις, τον έσω ου, τα μάτια, το στόμα, το αυτί και τη μύτη. Μας δίνουν την αίσθηση της αφής, της κίνησης, της βαρύτητας, της όρασης, της ακοής, της γεύσης και της όσφρησης.
Η αισθητηριακή ολοκλήρωση πραγματεύεται με τρεις κύριες, βασικές αισθήσεις και τέσσερις δευτερεύουσες.
Οι τρεις βασικές αισθήσεις – συστήματα είναι οι εξής:
-Αφή: Η ανάπτυξη της αφής βοηθάει στην αντίληψη του σώματος, τις επιδέξιες κινήσεις, τον σχεδιασμό της κίνησης και την αντοχή στα χάδια-αγγίγματα. Έχει διπλή λειτουργία αφού μας προστατεύει από τυχόν ατυχήματα και μας βοηθά να διακρίνουμε διάφορα αντικείμενα. Είναι σημαντική για την ανάπτυξη και βελτίωση της αντιληπτικότητας, του γνωστικού επιπέδου, του κινητικού συντονισμού και του επιπέδου διέγερσης.
-Αιθουσαίο σύστημα: Μας βοηθά να κινούμαστε στο χώρο δίνοντας πληροφορίες για τη μετακίνηση, τη θέση της κεφαλής στο χώρο και τις αντιδράσεις στη βαρύτητα. Έτσι κατανοούμε τη θέση, την ταχύτητα, και τη διεύθυνση της κίνησης. Είναι υπεύθυνο για το μυϊκό τόνο αφού κρατά το κεφάλι όρθιο ενάντια στην βαρύτητα. Συντονίζει την κίνηση των ματιών, του κεφαλιού, του λαιμού και του σώματος. Το αιθουσαίο σύστημα είναι σημαντικό για την ισορροπία, την ασφάλεια της μετακίνησης και τον συντονισμό .
-Ιδιοδεκτικό σύστημα : Οι αισθητηριακοί υποδοχείς του ιδιοδεκτικού συστήματος βρίσκονται στους μύες και τις αρθρώσεις. Μας παρέχει την αίσθηση για το που βρίσκεται το σώμα μας στο χώρο, τη δύναμη, το εύρος κίνησης. Συνεργάζονται συνεχώς με το απτικό και αιθουσαίο σύστημα. Το ιδιοδεκτικό σύστημα ερεθίζεται με τις εργασίες που απαιτούν αντίσταση ή έκταση στις αρθρώσεις, όταν τραβάμε, σπρώχνουμε ή κουβαλάμε κάτι βαρύ. Αν κάποιος είναι υπερδιεγερμένος, ο ερεθισμός στο ιδιοδεκτικό σύστημα, έχει ηρεμιστική επίδραση και διεγείρει τους υποδιεγερμένους.
Λοιπά αισθητηριακά συστήματα είναι τα εξής:
-Οπτικό σύστημα: Επεξεργάζεται πληροφορίες σχετικές με τα αντικείμενα και με τα άτομα και βοηθά να εντοπίζουμε δεδομένα όταν κινούμαστε στο χώρο.
-Ακουστικό σύστημα : Συνδέεται με την αιθουσαία αίσθηση , διεγείρεται από τους ήχους και προετοιμάζει το σώμα μας ώστε να δείξει προσοχή .
-Γευστικό σύστημα : Έχει υποδοχείς στο στόμα και επανατροφοδοτείται από την γεύση .
-Οσφρητικό σύστημα: Συνδέεται με τη διάκριση οσφρητικών πληροφοριών.
Η συνεργάτης της Ayres , P . Wilbarger ανέφερε ότι οι δυσκολίες της αισθητηριακής ολοκλήρωσης οφείλονται σε δύο παράγοντες του νευρικού συστήματος, στο ‘‘Σύστημα Αξιολόγησης του ερεθίσματος’’ και το ‘’Σύστημα Διάκρισης του ερεθίσματος ‘’ .
-Στο μεν σύστημα αξιολόγησης του ερεθίσματος, αξιολογείται αν το ερέθισμα είναι ευχάριστο ή επικίνδυνο και προετοιμάζει για δράση, προσέγγιση ή αποφυγή οπότε τα παιδιά με δυσκολίες μπορεί να γίνουν επιθετικά ή αυτοτραυματικά για να αποφύγουν τα ερεθίσματα.
-Στο δε σύστημα διάκρισης του ερεθίσματος, το οποίο συμβάλει στην ουσιαστική επεξεργασία του ερεθίσματος (αντίληψη, κατανόηση και κατηγοριοποίηση) οπότε και τα παιδιά συχνά δεν προσανατολίζονται στο ερέθισμα, ή δεν τους είναι αρκετό και θέλουν και άλλο, με αποτέλεσμα να είναι αφηρημένα ή υπερδιεγερμένα.
Συνέπειες που προκύπτουν από τις δυσλειτουργίες των δύο αισθητηριακών συστημάτων είναι: Στερεοτυπικές – αυτοερεθιστικές κινήσεις, τελετουργικές ρουτίνες, εμμονή στη σταθερότητα, περιορισμένα ενδιαφέροντα, διαταραχές στον ύπνο και στο φαγητό, δυσκολία στη συγκέντρωση προσοχής, υπερκινητικότητα συμπεριφορές που είναι επικίνδυνες για το ίδιο το παιδί , για τους άλλους και για το περιβάλλον του π.χ. αυτοτραυματισμοί ή καταστροφή αντικειμένων, προκλητικές συμπεριφορές για την κοινότητα.
Ο Ρόλος του Εργοθεραπευτή
Πολλά μικρά παιδιά παρουσιάζουν διάσπαση προσοχής και παρόρμηση. Ένα παιδί με δυσκολίες στην αισθητηριακή ολοκλήρωση, έχει δυσκολίες προσαρμογής στην καθημερινότητα του με αποτέλεσμα να έχει αδικαιολόγητες και μη κατάλληλες συμπεριφορές για την ηλικία του.
Ο εξειδικευμένος στην αισθητηριακή ολοκλήρωση Εργοθεραπευτής θα βοηθήσει το παιδί να αναπτύξει και να ρυθμίσει τους αισθητηριακούς ερεθισμούς. Βασική αρχή είναι οι δραστηριότητες που θα δοθούν στο εκάστοτε παιδί να είναι ευχάριστες, κατευθυνόμενες από το ίδιο και προσαρμοσμένες στις δυσκολίες του.
Αρχικά ο εργοθεραπευτής παρεμβαίνει στη μείωση της ευαισθησίας και στη συνέχεια στο σύστημα καταγραφής. Αρχικά ο θεραπευτής πρέπει να προσεγγίσει τις αιτίες βάσει των οποίων ένα παιδί δυσκολεύεται να ολοκληρώσει μια δραστηριότητα. Στόχος είναι η δημιουργία πολυαισθητηριακών περιβαλλόντων από το θεραπευτή και την οικογένεια για να ξεπεραστούν οι δυσκολίες και να ακολουθήσει μια πιο ήρεμη και λειτουργική προσαρμοστική αντίδραση.
Ο «δεκάλογος» στον οποίο θα στηριχτεί το πρόγραμμα παρέμβασης κατά Μάγκλαρη (2007), στην ουσία θα πρέπει να στοχεύσει σε όλους τους τομείς των δυσκολιών. Συγκεκριμένα:
1. Αισθητηριακή ρύθμιση
2. Συγχρονισμός ρόφησης / κατάποσης / αναπνοής, στοματοκινητικότητα, κινητοποίηση στοματικού μηχανισμού, αναπνευστική υποστήριξη
3. Μηχανισμός στάσης
4. Προσοχή και οργάνωση
5. Μάθηση και αφηρημένη σκέψη
6. Ανάπτυξη των μηχανισμών της πράξης (ιδέα, σφαιρικό σχέδιο, προγραμματισμός, εκτέλεση)
7. Κοινωνικότητα και επικοινωνία
8. Σίτιση
10. Παιχνίδι,
9. Συναισθηματική οργάνωση και ισορροπία
ενώ τα μέσα που χρησιμοποιούνται απευθύνονται σε όλο το φάσμα του αισθητηριακού ερεθισμού (μπάλες, στρώματα, βαράκια, κούνιες, υλικά δόνησης, παιχνίδια διαφόρων ειδών κλπ).
